समृद्धि र गौरवको प्रतीक सुन्तला

गत चैत ३० गते बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले सुन्तलालाई राष्ट्रिय फलको मान्यता दिने निर्णय गर्‍यो, जसमा कृषि तथा पशुपन्छी मन्त्रालयअन्तर्गतको राष्ट्रिय फलफूल विकास केन्द्रले आँप, सुन्तला, केरा, लप्सी, नासपाती र स्याउ गरी ६ ओटा फललाई राष्ट्रिय फलको मान्यता दिन सकिने गरी प्रस्ताव गरेको थियो । त्यसमध्ये हाललाई सुन्तलालाई मात्र राष्ट्रिय फलको मान्यता दिइयो । सुन्तला देशको सबैभन्दा मन पर्ने फल हो, जसले देशको कृषि, अर्थतन्त्र र सांस्कृतिक सम्पदामा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

Advertisement

राष्ट्रिय फलफूल विकास केन्द्रका अनुसार नेपालमा सुन्तला खेतीले प्रतिवर्ष ७ लाख जनालाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिएको छ । यसको व्यावसायिक खेतीबाट वार्षिक ३० अर्ब ६१ करोड ४९ लाख रुपैयाँबराबरको कारोबार हुने गरेको सम्बन्धित निकायले जानकारी दिएको छ । सो केन्द्रका अनुसार अहिले बंगलादेश, भुटान, भारत, जापानलगायत मुलुकमा सुन्तला निर्यातसमेत हुने गरेको छ । हाल मुलुकले सुन्तला चीनमा पनि निर्यात गर्न चाहेको छ । हाम्रो छिमेकी देश चीनले भने रोगकीरामुक्त सुन्तला मात्रै आयात गर्ने भनेको छ । यसका लागि प्रक्रिया चलिरहेकाले आगामी वर्षदेखि निर्यात गर्न सकिने विश्वास सम्बन्धित क्षेत्रले व्यक्त गरेको छ । स्थानीय उत्पादनका साथै देशले सुन्तला आयात पनि गर्ने गरेको छ । भन्सार विभागका अनुसार गत आव नेपालले ८८ करोड ४१ लाख रुपैयाँ मूल्यको १५ हजार ५ सय ६ मेट्रिक टन सुन्तला आयात गरेको थियो, जसमा भारत, चीन, इजिप्टलगायत देशबाट सुन्तला भित्रिएको विभागले बताएको छ ।

Advertisement

सुन्तलालाई हाल अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा राष्ट्रिय फल बनाएपछि देश तथा फल दुवैको महत्व बढ्ने र विश्वव्यापी पहिचान हुने मान्यता छ । सोहीबमोजिम विश्वका अन्य देशहरूमा आ–आफ्नो पहिचान झल्किने फलहरूलाई राष्ट्रिय फल घोषणा गर्ने प्रचलन भएबमोजिम राष्ट्रका लागि सुन्तला मौलिक पहिचान बोकेको फल बनेको हो । मुलुकको अधिकांश मध्यपहाडी भेगमा मुख्य आयआर्जनको स्रोत सुन्तला भएकाले यस फलले राष्ट्रिय खाद्य तथा पोषण सुरक्षामा टेवा पुर्याउने सम्बन्धित क्षेत्रका वैज्ञानिकहरूले औंल्याउँदै आएका छन् । सोअनुसार देशको पहिचानका लागि सुन्तला महत्वपूर्ण छ । किनकि यो देशको हिमाली र तराई क्षेत्रमा सजिलै उम्रन सक्छ । देशको अधिकांश मध्यपहाडी भेगमा मुख्य आयआर्जनको स्रोत नै सुन्तला भएकाले यस फलले राष्ट्रिय खाद्य तथा पोषण सुरक्षामा पनि महत्वपूर्ण योगदानसमेत पुर्‍याएको सम्बन्धित क्षेत्रको दाबी छ ।

सुन्तला नेपालको रैथाने बाली हो । नेपालमा करिब ४० थरी सुन्तला रहेको सम्बन्धित क्षेत्रका वैज्ञानिकहरूको भनाइ रहेको पाइन्छ । देशमा वर्षौंदेखि खेती गरिँदै आएको अध्ययनले देखाएको विज्ञहरू बताउँछन् । यो फलको देशमा पाँच सय वर्ष पुरानो बोट फेला परेको छ । सुन्तला ६६ जिल्लामा उत्पादन हुने पाइन्छ । यस फलको नाम सुन्तला रहन गएको सम्बन्धमा नेपालको पूर्वी जिल्लाहरू खोटाङ, धनकुटा तथा संखुवासभामा एक रोचक कथन रहेको पाइन्छ । सुन्तला (मन्डारिन ओरेन्ज) देशको रैथाने फल हो । देशका ५६ जिल्लामा सुन्तला खेती हुने गरेको राष्ट्रिय फलफूल विकास केन्द्रको तथ्यांक छ । राष्ट्रमा १९ हजार ४ सय ८१ हेक्टर क्षेत्रफलमा सुन्तला खेती हुन्छ । यसमा सबैभन्दा धेरै स्याङ्जा जिल्लामा १३ हजार ८ सय मेट्रिक टन सुन्तला फलेको थियो । यस वर्ष भने सल्यानमा १० हजार ९ सय ५० मेट्रिक टन, काभ्रेमा ९ हजार ३ सय ४५ मेट्रिक टन र दैलेखमा ९ हजार ३ सय ६१ मेट्रिक टन सुन्तला फलेको थियो । देशको कृषि क्षेत्रको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा सुन्तलाको हिस्सा ०.९६ प्रतिशत रहेको छ । यो आँपको भन्दा केही थोरै र प्याजको भन्दा धेरै हो ।

सुन्तलाले देशको अर्थतन्त्रमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । यसले धेरै किसान र कृषि कामदारको जीविकोपार्जनमा योगदान पुर्‍याउँछ । सुन्तला खेतीबाट कृषकलाई अथोपार्जन गरेर परिवारलाई दिगो बनाउनुका साथसाथै ग्रामीण विकासलाई समर्थन गर्छ । सिन्धुलीमा हुने वार्षिक जुनार महोत्सवले यस क्षेत्रको सुन्तला उत्पादनको प्रदर्शन र स्थानीय पर्यटन प्रवद्र्धन गर्दै नेपाल र बाहिरका पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्छ । यस्ता किसिमका सुन्तला जातका महोत्सवले कृषकहरूलाई आफ्नो सुन्तलाको बजारीकरण गर्न र सुन्तला खेतीका उत्कृष्ट अभ्यासहरू साझा गर्ने मञ्च प्रदान गर्छ । स्थानीय बजारसँगै नेपालबाट सुन्तला छिमेकी मुलुकमा पनि निकासी हुने गरेको छ, जसले देशको निर्यात राजस्वमा योगदान पुर्‍याउँछ । सुन्तलाको निर्यातले नेपाली किसानहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पहुँच गर्न, व्यापार प्रवद्र्धन गर्न र आर्थिक वृद्धिलाई बढावा दिन्छ ।

नेपालमा सुन्तलाको सांस्कृतिक महत्व छ । विभिन्न चाडपर्व र परम्पराहरूमा यसले विशेष भूमिका खेल्दै आएको छ । नेपालीहरूको दोस्रो ठूलो महान् चाड तिहार सुन्तला फसलको मौसमसँग मेल खान्छ । सुन्तला प्रायः देवताहरूलाई भेटीको रूपमा प्रयोग गरिन्छ र परिवार तथा साथीभाइलाई उपहारको रूपमा दिइन्छ । फलको जीवन्त रंग र मीठो स्वादले यसलाई प्रशस्तता र समृद्धिको प्रतीक बनाउँछ । यसमा पनि थप रूपमा, सुन्तला सामान्यतया नेपाली खानामा प्रयोग गरिन्छ । सुन्तला स्वादिष्ट मात्र नभएर अत्यधिक पौष्टिक पनि छन्, जसले विभिन्न स्वास्थ्य लाभहरू प्रदान गर्छ । तिनीहरू भिटामिन सीका लागि समृद्ध छन् । जसले प्रतिरक्षा प्रणालीलाई समर्थन गर्छ । स्वस्थ छालालाई बढावा दिन्छ र फलामको अवशोषणमा मद्दत गर्छ ।

सुन्तलामा डाइटरी फाइबर पनि हुन्छ । जसले पाचनलाई स्वस्थ राख्न मद्दत गर्छ र कोलेस्ट्रोलको स्तर कम गर्छ । त्यसैगरी भिटामिन सीका अतिरिक्त सुन्तला अन्य आवश्यक पोषक तत्वहरूको राम्रो स्रोत हो । जस्तैः पोटासियम, फोलेट र एन्टिअक्सिडेन्टको तत्व पनि यसमा समावेश भएको हुन्छ । यी पोषक तत्वहरूले समग्र स्वास्थ्य र कल्याणमा योगदान पुर्‍याउँछन् । यसले हृदयरोग र क्यान्सरजस्ता दीर्घकालीन रोगहरूको जोखिम कम गर्छ । सुन्तलाको नियमित सेवन विभिन्न स्वास्थ्य लाभहरूसँग जोडिएको छ । जसमा सुधारिएको मुटुको स्वास्थ्य सुन्तलामा रहेको एन्टिअक्सिडेन्ट र पोटासियमले रक्तचाप नियन्त्रण गर्न र हृदयरोगको जोखिम कम गर्न मद्दत गर्छ ।

त्यसैगरी वृद्धि प्रतिरक्षा कार्यमा पनि सुन्तलामा भिटामिन सीको उच्च मात्राले प्रतिरक्षा प्रणालीलाई बढाउँछ, शरीरलाई संक्रमण र रोगहरूसँग लड्न मद्दत गर्छ । त्यस्तै पाचन स्वास्थ्यमा पनि सुन्तला आहार फाइबरको राम्रो स्रोत हो, जसले पाचनमा मद्दत गर्छ र कब्जियतबाट बचाउँछ । सुन्तलामा एन्टिअक्सिडेन्टमा एन्टी–इन्फ्लेमेटरी गुणहरू हुन्छन् । त्यस्तैगरी सुन्तलामा रहेको भिटामिन सीले कोलाजेन उत्पादनलाई बढावा दिन्छ, जसले छालालाई स्वस्थ र उज्यालो बनाउँछ । यसैगरी देशको राष्ट्रिय फलको रूपमा सुन्तलाको उदय यसको स्वादिष्ट स्वादभन्दा बाहिर छ । सुन्तला खेती ग्रामीण समुदायको आर्य आर्जनको माध्यम हो । यसले कृषि विविधीकरणलाई बढावा दिन्छ र नेपालको खाद्य सुरक्षामा योगदान पुर्‍याउँछ ।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा नेपाली कृषि, अर्थतन्त्र र संस्कृतिमा सुन्तलाको विशेष स्थान छ । सुन्तला नेपालको पहिचानसँग गहिरो रूपमा गाँसिएको छ । मुलुकले दिगो कृषि अभ्यासहरू अँगाल्दा सुन्तलाको खेतीले ग्रामीण समुदायहरूलाई सहयोग गर्न र आर्थिक वृद्धिलाई प्रवद्र्धन गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने सम्भावना छ । नेपाली व्यञ्जनमा सुन्तलाको बहुमुखी प्रतिभा र तिनीहरूका धेरै स्वास्थ्य लाभहरूले नेपाली जनतामाझ उनीहरूको लोकप्रियतामा थप योगदान पुर्‍याएको छ । यो सुन्तला फल ताजा, जुस पिउने वा परम्परागत परिकारमा समाहित गरिए पनि सुन्तला स्वास्थ्य र समृद्धिको प्रतीक हो । तिनीहरूको चिरस्थायी अपिलले सुनिश्चित गर्छ कि तिनीहरू आगामी पुस्ताको लागि एक मनमोहक फल रहिरहनेछन् ।

देशभित्र सुन्तलाको वार्षिक लगभग ३० अर्ब ६१ करोड रुपैयाँको कारोबार हुने गरेको छ । जुन सुन्तलाको खेतीबाट ७ लाखभन्दा बढीले प्रत्यक्ष रूपमा रोजगारी पाइरहेको बताइन्छ । त्यसैले सरकारले यसलाई राष्ट्रिय फल घोषणा गरेको हो भन्ने देखिन्छ । कुनै फललाई राष्ट्रिय घोषणा गर्दैमा त्यसको उत्पादन बढ्ने होइन, न त त्यसमा देखिएका समस्या नै समाधान हुने हुन् । तैपनि सुन्तलालाई राष्ट्रिय फल घोषणा गर्नुमा सरकारले यसलाई देशको रैथाने फलका रूपमा विश्व बजारमा चिनाउने उद्देश्य राखेको देखिन्छ । -karobardaily